Sümük iliyi transplantasiyası
Sümük iliyi transplantasiyası
Sümük iliyi transplantasiyası niyə edilir?
Sümük iliyi transplantasiyası xəstənin sümük iliyi zədələndikdə və ya artıq sağlam qan hüceyrələri yarada bilmirsə həyata keçirilən prosedurdur. Sümük iliyi transplantasiyası adətən digər müalicə variantları uğursuz olarsa həyata keçirilir. Bu qərar xəstənin sümük iliyi transplantasiyasından sonra qarşılaşa biləcəyi fəsadlar nəzərə alınmaqla verilir. Müalicənin faydası baş verə biləcək ağırlaşmaların dərəcəsi ilə müqayisə edilir. Sümük iliyi transplantasiyasının aparıldığı vəziyyətlər iki yerə bölünür: xərçənglə əlaqəli səbəblər və xərçənglə əlaqəli olmayan səbəblər. Xərçənglə əlaqəli hallarda ən çox görülən səbəblər lösemi və limfomadır. Digər səbəblərdən bəziləri bunlardır:
- Kəskin miyeloid lösemi (AML),
- Xroniki miyeloid lösemi (KML),
- Kəskin limfoblastik lösemi,
- Hodgkin lenfoma,
- Hodgkin olmayan lenfoma,
- neyroblastoma,
- Ewing sarkoması,
- çoxsaylı miyelom,
- Miyelodisplastik sindromlar,
Xərçəngdən başqa bəzi xəstəliklər də sümük iliyinin transplantasiyası tələb edə bilər:
- Talassemiya (Aralıq dənizi anemiyası),
- oraq hüceyrəli anemiya,
- aplastik anemiya,
- Fankoni anemiyası,
- Bəzi otoimmün xəstəliklər,
- İmmun çatışmazlığı sindromları.
Sümük iliyi transplantasiyasından sonra nələrə diqqət edilməlidir?
Bəzi xəstəliklərin müalicəsində sümük iliyi transplantasiyası son dərəcə əhəmiyyətli yer tutur. Bununla belə, həm əsas xəstəliyin özü, həm də sümük iliyi transplantasiyası zamanı və sonrasında istifadə edilən immunosupressiv dərmanlara görə nəzərə alınması lazım olan bəzi şərtlər var.
1- Transferdən imtina
Sümük iliyi transplantasiyasına hazırlıq dövründə resipiyentlər intensiv kimyəvi terapiya və radioterapiya ala bilərlər. Hazırlıq dövründə toxunulmazlıq qeyri-adekvat şəkildə basdırılırsa, xəstənin immun hüceyrələri köçürülmüş sümük iliyini rədd edə bilər.
2- İnfeksiya
İmmunosupressiv preparatlar immun sisteminin reaksiyasını zəiflədərək transplantasiya edilmiş sümük iliyinin orqanizm tərəfindən rədd edilməsinin qarşısını alır. Bununla belə, immunosupressiv dərmanlar xəstəni infeksiyalara daha həssas edir. Transplantasiyadan sonra immunitetin bərpası adətən 3-12 ay çəkir. Bu proses zamanı immun sisteminin reaksiyası mütəmadi olaraq qan testləri ilə izlənilir. İmmunitet sisteminin reaksiyası yaxşılaşana qədər insan infeksiya riskinin artması ilə üzləşir. Bu vəziyyətdə görülə biləcək bəzi ehtiyat tədbirləri aşağıdakılardır:
- Əllərin tez-tez antibakterial sabunla yuyulması,
- Xəstə və yoluxma riski olan insanlardan çəkinmək,
- İctimai yerlərdə maska taxmaq
- Qızdırma, burun axması, nəfəs darlığı, ishal və öskürək kimi infeksiya əlamətləri ilə xəstəxanaya müraciət etmək,
- Ağız və diş sağlamlığına diqqət yetirmək,
- Şəxsi gigiyenaya diqqət yetirmək.
3- Kimyaterapiya və Radiasiya Müalicəsi Səbəbindən Yan Təsirlər
Sümük iliyi transplantasiyasına hazırlıq zamanı tətbiq olunan intensiv kimyaterapiya və radioterapiyaya görə şəxs bəzi yan təsirlərlə qarşılaşa bilər:
- Bulantı və qusma,
- ishal,
- Saç tökülməsi,
- Ağız yaraları və yaraları,
- İnfeksiya,
- qanaxma,
- sonsuzluq,
- Yorğunluq,
- Katarakta.
4- Daimi Narkotik İstifadəsi
Xüsusilə allogenik sümük iliyi transplantasiyalarında insanı transplantasiyadan imtinadan qorumaq və graft versus host xəstəliyinin qarşısını almaq üçün immunosupressiv dərmanlar istifadə olunur. Bu dərmanlar müntəzəm olaraq istifadə edilməlidir. Transplantasiyadan sonra yoluxma riski artdığından, bu dövrdə insanı infeksiyadan qorumaq üçün antibiotik müalicəsi verilə bilər. Bu antibiotiklərdən də müntəzəm istifadə etmək lazımdır.
5- Siqaret və İkincil Xərçəng Riski
Xəstənin ikincili xərçəng riski həm immun sisteminin qeyri-adekvat reaksiyası, həm də bu müddət ərzində alınan intensiv kimya və radioterapiya səbəbindən artmışdır. İkinci dərəcəli xərçəng riskini artıran başqa bir səbəb siqaretdir. Bir şəxs siqaret çəkirsə, dərhal onu tərk etməlidir. Çölə çıxarkən dəri günəşdən qoruyucu sürtməklə qorunmalıdır. Həkimin tövsiyə etdiyi xərçəng tarama proqramlarına mütəmadi olaraq riayət edilməli və onlara əməl edilməlidir.
6- Pəhriz
Transplantasiyadan sonra insanın sağlam qidalanması və həddindən artıq çəki artımının qarşısının alınması vacibdir. Kimyaterapiya və radioterapiyanın ümumi yan təsirləri olan ürəkbulanma və qusma nəzərə alınmaqla qidalanma tənzimlənə bilər. Qida ilə yoluxan infeksiyalardan qorunmaq üçün qida təhlükəsizliyi qaydalarına əməl oluna bilər. Bir insanın pəhrizində balanslı şəkildə bütün qida maddələri olmalıdır. Duz qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır. Qreypfrut və qreypfrut suyu kimi dərmanlarla qarşılıqlı təsir göstərən qida və içkilərdən qaçınmaq lazımdır. Lazım olduqda, dietoloqlardan dəstək alına bilər.
7- Məşq edin
Sümük iliyi transplantasiyasından sonrakı dövrdə nizamlı idmanın bir çox faydası var. Bu dövrdə idman çəkiyə nəzarəti təmin edir; Sümükləri gücləndirməyə, əzələ gücünü və dözümlülüyü artırmağa və ürək sağlamlığını qorumağa kömək edir. İnsan sağaldıqca fiziki fəaliyyət, məşq müddəti və intensivliyi artırıla bilər.
8- Qanaxma
Sümük iliyi transplantasiyasından sonra sümük iliyi əsas funksiyasını göstərməyə başlayana qədər qan hüceyrələri kifayət qədər sintez olunmaya bilər. Qan hüceyrələrindən biri qanaxmanın dayandırılmasına və qanın laxtalanmasına kömək edən trombositlərdir. Trombosit səviyyəsi kifayət qədər olmadıqda, insanın qanaxma riski artır. Bu qanaxmalar diş əti qanaması, burun qanaması və dəri qanaması kimi özünü göstərə bilər. Bundan əlavə, bir şeyə dəymə nəticəsində yaranan göyərmələr də bu vəziyyətə görə meydana gələ bilər. Həkim tərəfindən tövsiyə edilmədiyi təqdirdə qan durulaşdırıcı təsiri olan dərmanlar istifadə edilməməlidir.
9- Zəiflik
Transplantasiyadan sonra hüceyrə istehsalı və hüceyrə böyüməsi sürətlənir. Bu səbəbdən orqanizmin enerji ehtiyacı ilkin dövrlərdə artır. Bu dövrdə insan özünü zəif hiss edə bilər və tez yorulur. Ancaq insan yorğunluq və halsızlığın sağalma dövrü ilə keçəcəyini və bu vəziyyətin müvəqqəti olduğunu bilməlidir. Bərpa dövründə fiziki fəaliyyətin müddəti və intensivliyi yavaş-yavaş və insanın ümumi vəziyyətinə uyğun olaraq artırılmalıdır.
10- Graft Versus Host Xəstəliyi (GVHD)
Allogenik transplantasiyadan sonra GVHD inkişaf riski var. Transplantasiyadan sonra donorun sümük iliyi indi resipientin yeni immun sistemi hüceyrələrini istehsal etməyə başlayır. Yaranan immun sistemi hüceyrələri alıcının toxuma və orqanlarını yad kimi qəbul edərək toxuma və orqanlara hücum edə bilər. Graft versus host xəstəliyi transplantasiyadan sonra istənilən vaxt inkişaf edə bilər. Resipient və donor arasında bioloji yaxınlıq azaldıqca GVHD-nin inkişaf riski artsa da, yaxınlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq xəstəlik müəyyən bir nöqtədə inkişaf edə bilər.
Graft versus host xəstəliyi iki növdür: kəskin və xroniki. Kəskin graft-versus host xəstəliyi daha erkən inkişaf edir. Transplantasiyadan sonrakı ilk aylarda daha çox rast gəlinir. Adətən dəri, həzm sistemi və qaraciyəri əhatə edir. Xroniki graft versus host xəstəliyi hər hansı bir orqana təsir edə bilər və bəzi simptomlara səbəb ola bilər. Bu simptomlardan bəziləri ola bilər:
- Əzələ və oynaq ağrıları,
- Nəfəs darlığı,
- xroniki öskürək,
- Quru göz ilə bulanıq görmə,
- dağıntılar,
- sarılıq,
- quru ağız,
- ağız yaraları,
- ishal,
- Bulantı və qusma.
İnsan sümük iliyi transplantasiyasından sonra baş verə biləcək ciddi bir komplikasiya olan graft versus host xəstəliyindən xəbərdar olmalıdır. Bədənində baş verən dəyişiklikləri izləməli, lazım gəldikdə xəstəxanaya müraciət etməlidir.
Əgər sizə və ya yaxınlarınıza sümük iliyi transplantasiyası tövsiyə olunubsa, ətraflı məlumat üçün ən yaxın səhiyyə müəssisəsi ilə əlaqə saxlaya bilərsiniz. Sağlam günlər arzulayırıq.
Yorumlar
Yorum Gönder